مسموميت يك مشكل مهم بهداشت عمومي در جهان است. با توجه به اطلاعات WHO، تخمين زده شده است كه در سال ۲۰۰۴ تعداد ۳۴۶٫۰۰۰ نفر در سراسر جهان از مسموميت عمدي جان خود را از دست دادهاند. از اين مرگها، ۹۱٪ در كشورهاي با درآمد كم و متوسط رخ داده است. در همان سال، مسموميت ناخواسته باعث از دست دادن بيش از ۷٫۴ ميليون سال از سالهاي زندگي سالم (بار بيماري يا DALYs ) شده است.
متخصصين سمشناسي با انجام آزمايشهاي گوناگون سعي در تعيين اثرات مواد سمي بر روي انسان و ساير موجودات زنده دارند. آزمايشهاي تحقيقاتي سلولي٫ ملكولي و بيوشيمي سمشناسي به منظور بررسي مكانيسم اثرات مواد سمي و همچنين اثرات حاصل از آنها بر روي سيستم عصبي٫ سيستم ايمني و... صورت ميگيرد. آزمايشها در اين زمينه اكثراً بر روي موجودات آزمايشگاهي صورت ميگيرد.[۴] به اين منظور متخصصين مقدار مشخصي از يك مادهٔ سمي را از طريق خوراكي٫ استنشاق يا پوستي وارد بدن موجود زنده ميكنند و سپس به بررسي اثرات زيان آور ناشي از آن بر روي بدن موجود زنده ميپردازند و از اين طريق سعي در تعميم اثرات اين مواد بر انسان دارند. البته اين مورد يكي از موارد دستيابي به اطلاعات سم شناسي است
به دليل گسترش روزافزون علم سمشناسي بعد از جنگ جهاني دوم، شاخههاي مختلفي از اين علم منشعب شدهاست. اين تقسيمبندي به منظور سهولت در بيان مفاهيم در قالبهايي مشخص انجام شدهاست و بستگي به كاربرد اين علم در مسايل و علوم مورد نظر دارد.
به طور كلي؛ سمشناسي به شاخههاي زير تقسيم ميشود:[۳]
سمشناسي كلينيكي و پزشكي
سمشناسي غذايي و دارويي
سمشناسي محيطي
سمشناسي پرتوها
سمشناسي نظامي
سمشناسي پزشكي قانوني
سم شناسي شغلي
سم: سم يا زهر به مادهاي گفته ميشود كه ازيك راه مشخص يا راههاي گوناگون، در مقاديري معين باعث اختلال يا توقف فعل و انفعالات حياتي بدن بهطور موقت يا دائم ميشود.[۵]
مسموميت: مسموميت عبارت است از بهم خوردن تعادل فيزيولوژيك، جسماني يا رواني موجود زنده كه در اثر ورود و تماس با ماده خارجي سمي از راههاي گوناگون، رخ ميدهد. بروز مسموميت با ظاهرشدن علائم خاص هر مسموميت همراه است و شدت آن به نوع ماده سمي، مقدار آن و طول مدت تماس بستگي دارد.
سم: سم يا زهر به مادهاي گفته ميشود كه ازيك راه مشخص يا راههاي گوناگون، در مقاديري معين باعث اختلال يا توقف فعل و انفعالات حياتي بدن بهطور موقت يا دائم ميشود.[۵]
مسموميت: مسموميت عبارت است از بهم خوردن تعادل فيزيولوژيك، جسماني يا رواني موجود زنده كه در اثر ورود و تماس با ماده خارجي سمي از راههاي گوناگون، رخ ميدهد. بروز مسموميت با ظاهرشدن علائم خاص هر مسموميت همراه است و شدت آن به نوع ماده سمي، مقدار آن و طول مدت تماس بستگي دارد.
سمشناسي در طي قرن نوزدهم توسعه چشم گيري داشت. هموار سازي اين رشد و توسعه را ميتوان ناشي از وقوع جنگ جهاني دوم دانست. در اين دوران توليد داروها، حشرهكشها، مواد سمي جهشزا، الياف مصنوعي و مواد شيميايي صنعتي رو به افزايش نهاد. در واقع اين دوران را ميتوان دوران آغاز توسعهٔ سم شناسي دانست.
امروزه علم سم شناسي به عنوان يك علم مجزا از ساير علوم به بررسي اثرات مواد سمي بر روي انسان و ساير موجودات ميپردازد.
يكي از افراد برجسته در تاريخ علم و پزشكي در دوران پس از رنسانس مردي به نام پاراسلوس (۱۴۹۳–۱۵۴۱)(به انگليسي: Paracelsus) بود. جملهٔ پاراسلوس در مورد مواد سمي پايه و اساس علم سم شناسي را بنا نهاد.
همهٔ مواد سمي هستند و هيچ چيز وجود ندارد كه خاصيت سمي نداشته باشد تنها ميزان دز است كه باعث ايجاد تفاوت بين يك مادهٔ سمي و دارو ميشود. به وضوح مشخص است كه رويكرد پاراسلوس باعث بوجود آمدن يك مكتب جديد در علم شد. پاراسلوس همچنين بنيانگذار چهار اصل مهم بود كه هنوز هم مورد استناد است: آزمايشها يكي از ضروريات در مورد پاسخ موجود زنده به يك مادهٔ شيميايي است. بايستي بين خصوصيات درماني و سمي يك مادهٔ سمي هميشه تفاوت قائل شد. بعضي از خواص مواد سمي قابل تشخيص نيستند مگر با تغيير ميزان دز ماده سمي تنها ملاك براي طبقهبندي مواد شيميايي اثرا سمي يا درماني آنها است. اصول ارائه شده توسط پاراسلوس قاعدهاي شد تا به وسيلهٔ آن مقدار مشخصي از داروها را براي درمان سفليس تجويز كنند. با آغاز قرن نوزدهم انقلابي در صنعت و سياست رويداد. مواد شيميايي آلي به مقدار كمي در سال ۱۸۰۰ در سالهاي ۱۸۲۵ فسژن و گاز خردل توليد شد. اين دو گاز شيميايي در جنگ جهاني اول مورد استفاده قرار گرفت؛ و بعد از آن در جنگ ايران و عراق در قرن بيستم مورد استفاده قرار گرفت. در سال ۱۸۸۰ بيش از ۱۰٬۰۰۰ نوع تركيب آلي ساخته شد. به منظور تعيين اثرات سمي بالقوه مواد شيميايي توليد شده پايه و اساس علم سم شناسي بنا نهاده شد. استفاده روزافزون از مواد شيمايي و بروز اثرات آن باعث ايجاد مانعي در مقابل انقلاب صنعتي شد كه به منظور جلوگيري از آن قوانين و مقرراتي براي آن در ابتدا در آلمان (۱۸۸۳) و بعد از آن در انگلستان (۱۸۹۷) و ايالات متحده (۱۹۱۰) وضع شد. آزمايشهاي سم شناسي باعث ايجاد رشد و بلوغ در توليد مواد شيميايي آلي و همچنين رشد سريع صنعت در قرن نوزدهم شد
پيش از رنسانس دست نوشتههايي از ميمونديس شامل توضيحاتي از اثرات درماني سموم بدست آمده از حشرات، مارها و سگهاي وحشي بدست آمدهاست. بقراط پيش از ميمونديس در مورد تأخير در جذب مواد سمي ناشي از خوردن شير، كره، و سر شير صحبت كرده بود. در اوايل رنسانس مواد سمي به عنوان يك عنصر كليدي وارد عرصهٔ سياست شدند. به گونهاي كه از مواد سمي در مجامع سياسي به منظور از بين بردن افراد با اهداف خاصي استفاده ميشد. در اين زمينه اطلاعاتي از فلوريدا و ونيز ايتاليا وجود دارد كه استفاده از مواد سمي را در عرصههاي سياسي اثبات ميكند.
اولين اطلاعات سمشناسي مربوط به انسانهاي اوليه است به گونهاي كه به منظور شكار، قتل و ترور از سم حيوانات و عصارهٔ گياهان استفاده ميكردند. ابرس پاپيروس (به انگليسي: Ebers Papyrus) (حدود ۱۵۵۰ سال پيش از ميلاد) اطلاعاتي در مورد بعضي از سموم شناخته شده جمعآوري كرده بود اين سموم شامل شوكران (سم كشنده يونانيها)، ريشهٔ تاج الملوك (سم نيزه چينيها)، ترياك (كه هم به عنوان سم و هم پادزهر استفاده ميشد)، و بعضي از فلزات مانند سرب، مس و آنتيموان، ميشدند. دسقيروطوس (به انگليسي: Dioscorides) پزشك يوناني در زمان امپراتوري روم اولين تلاش را براي دستهبندي سموم انجام داد كه در آن به تشريح اين سموم پرداخت. گر چه اين تقسيمبندي تنها تا قرن ۱۶ به عنوان يك معيار به حساب ميآمد اما هنوز هم آن را به عنوان يك ملاك خوب براي تقسيمبندي سموم ميدانند. بقراط (حدود ۴۰۰ سال پيش از ميلاد) بعضي از سموم و اصول سم شناسي را به منظور درمان بيماريها مورد استفاده قرار داد. شايد شناخته شدهترين شخصي كه از سموم به عنوان مادهاي براي به قتل رساندن افراد استفاده ميكرد سقراط (۴۷۰–۳۹۹ قبل از ميلاد) بود.
توكسيكولوژي يا سمشناسي (به انگليسي: Toxicology) شاخهاي از علوم شيمي، زيستشناسي، پزشكي و بهداشت است.[۱] كه به بررسي مواد شيميايي مضر، سموم، داروها، مواد مخدر و اثرات زيان آور آنها بر موجودات زنده ميپردازد.[۱] در عين حال سمشناسي را علم شناخت سموم و نحوه مبارزه با آنها نيز تعريف كردهاند.[۲] سمومي كه از مسيرهاي مختلف وارد بدن موجود زنده ميشود ميتواند باعث ايجاد تغييراتي در عملكرد زيستي ارگان يا بافت هدف در موجود زنده شود؛ كه اين تغييرات در علم سم شناسي مورد بررسي قرار ميگيرد. در سم شناسي علوم بيوشيمي و فارماكولوژي كاربرد فراوان دارد.
تعداد صفحات : 0